Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα ποσοστά χρήσης του συμβατικού τσιγάρου μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια και αυτό είναι αποτέλεσμα της απαγόρευσης του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους, της ενημέρωσης για τις επιπτώσεις του καπνίσματος, της αύξησης των τιμών των τσιγάρων καθώς και της ύπαρξης αποτελεσματικών φαρμακευτικών παρεμβάσεων για τη διακοπή του καπνίσματος. Οι καπνοβιομηχανίες ωστόσο, στην προσπάθεια που κάνουν προκειμένου να διατηρήσουν τα τεράστια κέρδη τους, φαίνεται να στοχεύουν από τη μια μεριά στη διάδοση της συνήθειας του καπνίσματος στις αναπτυσσόμενες χώρες και από την άλλη στη διάδοση και προώθηση εναλλακτικών προϊόντων πρόσληψης νικοτίνης στις αναπτυγμένες χώρες του Δυτικού Κόσμου. Η κατανάλωση αυτών των προϊόντων αυξάνεται με μεγάλη ταχύτητα και δε φαίνεται να είναι χωρίς σημαντικούς κινδύνους για την υγεία μας. Η σωστή ενημέρωση όλων των ιατρών είναι απαραίτητη και επιβεβλημένη προκειμένου αυτοί με τη σειρά τους να ενημερώσουν τους ασθενείς τους, αλλά και γενικότερα όλους τους ενδιαφερόμενους, ώστε να αποφευχθεί η διάδοση μηνυμάτων που σταθερά στοχεύουν στη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.
Ένα σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, πρόβλημα που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα είναι η αντιμετώπιση των νεότερων προϊόντων νικοτίνης ως βοηθημάτων διακοπής καπνίσματος του συμβατικού τσιγάρου.
Στην διατήρηση αυτού του προβλήματος πρωτοστατεί η Μεγάλη Βρετανία όπου, ήδη από το 2015, ο οργανισμός Public Health England χρησιμοποίησε ένα αμφιλεγόμενο στατιστικό στοιχείο αναφέροντας ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι 95% λιγότερο βλαβερό από το συμβατικό τσιγάρο. Το 2016 το Royal College of Physicians ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιθανά ευεργετικό για τη Δημόσια Υγεία, μπορούμε λοιπόν να καθησυχάσουμε και να βεβαιώσουμε τους καπνιστές ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιο ασφαλές από το συμβατικό». Τον τελευταίο καιρό μάλιστα, μέσα από το σύστημα υγείας της Μεγάλης Βρετανίας, έχουν φτάσει στο σημείο να συνταγογραφούν το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως βοήθημα για τη διακοπή καπνίσματος. Είναι δυστυχώς αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια οι Βρετανοί έχουν μια τάση να λαμβάνουν ατυχείς αποφάσεις, αν θυμηθούμε και την πρόσφατη αποχώρησή τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Που όμως βρίσκεται η διαστρέβλωση της πραγματικότητας; Όπως πάντα η ιατρική που είναι βασισμένη σε αποδείξεις, μέσα από τα αποτελέσματα των μελετών, μας δίνει την απάντηση: τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευτεί πολλές μελέτες που συγκρίνουν τις υπάρχουσες φαρμακευτικές επιλογές για τη διακοπή του καπνίσματος (βαρενικλίνη, υποκατάστατα νικοτίνης) με το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Σε αυτές τις μελέτες το ηλεκτρονικό τσιγάρο έχει αποδειχτεί εξίσου αποτελεσματικό, και ενίοτε πιο αποτελεσματικό, στην προσπάθεια διακοπής του συμβατικού καπνίσματος. Όμως, ενώ στις μελέτες αυτές τα πρόσωπα που διακόπτουν το κάπνισμα με τη βαρενικλίνη ή τα υποκατάστατα νικοτίνης, στο εξάμηνο ή το χρόνο δε χρησιμοποιούν πια αυτά τα βοηθήματα, η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που διέκοψαν το συμβατικό κάπνισμα με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού τσιγάρου συνεχίζουν για αόριστο χρόνο τη χρήση του. Δεν μιλάμε δηλαδή για πλήρη διακοπή του καπνίσματος αλλά για μετάβαση σε άλλη μορφή του, με τον μεγαλύτερο κίνδυνο, που είναι η διπλή χρήση συμβατικού τσιγάρου και νεότερων προϊόντων, να παραμονεύει πάντα.
Ποια λοιπόν πρέπει να είναι η θέση μας ως ιατροί απέναντι στους ασθενείς μας που αναζητούν πληροφορίες και κατευθύνσεις για τα νεότερα προϊόντα νικοτίνης; Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι όταν οι καπνιστές-ασθενείς μας ζητούν πληροφορίες για τα καινούργια προϊόντα νικοτίνης, στην πραγματικότητα ζητούν βοήθεια για να κόψουν το κάπνισμα. Είναι λοιπόν μια πολύτιμη ευκαιρία για να ξεκινήσουμε μια συζήτηση μαζί τους. Να τους ενημερώσουμε ότι θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να έχουμε στη διάθεσή μας μελέτες που θα απαντήσουν αν αυτά τα προϊόντα είναι πράγματι χαμηλότερου κινδύνου και ότι το καλύτερο για αυτούς θα είναι να κόψουν εντελώς κάθε επαφή με τη νικοτίνη. Επίσης, ότι αν για αυτό χρειάζονται βοήθεια μπορούμε εμείς να τους την προσφέρουμε με ασφαλείς επιλογές βοηθημάτων (βαρενικλίνη, βουπροπιόνη, υποκατάστατα νικοτίνης) αλλά και με συμβουλές και εκπαίδευση για αλλαγή συνηθειών και ψυχολογική υποστήριξη. Η ανησυχία που εκφράζεται ότι με αυτόν τον τρόπο θα τους στερήσουμε την ευκαιρία να μεταπηδήσουν σε ένα προϊόν χαμηλότερου κινδύνου και θα παραμείνουν στο συμβατικό τσιγάρο, κατά τη γνώμη μου, είναι εντελώς αβάσιμη. Δε χρειάζονται εμάς αυτοί που είναι καταδικασμένοι να μην καταφέρουν να απαλλαγούν από την εξάρτηση από την νικοτίνη: είναι τόσα τα ερεθίσματα και τόση η άμεση και η έμμεση διαφήμιση που κάνει η καπνοβιομηχανία, ώστε αν το επιθυμούν θα βρουν το δρόμο τους προς τα νεότερα προϊόντα νικοτίνης! Σε κάθε περίπτωση οι ιατροί πρέπει να μείνουν μακριά από αυτή τη διαδικασία και να μην προσφέρουν στα προϊόντα αυτά αυτό που η καπνοβιομηχανία λαχταρά από αυτούς, τη φυσιολογικοποίηση μιας πρακτικής που χωρίς αμφιβολία είναι λιγότερο ή περισσότερο βλαβερή για τη υγεία.
Και φτάνουμε στο θέμα της σχέσης των Καρδιολογικών και γενικότερα των Ιατρικών Εταιρειών με την καπνοβιομηχανία. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε σχεδόν σε κάθε συνέδριο να υπάρχουν περίπτερα της καπνοβιομηχανίας αλλά και αντίστοιχες δημοσιεύσεις στα προγράμματα των συνεδρίων αλλά και τα επιστημονικά περιοδικά. Με τον τρόπο αυτό οι εταιρείες που προωθούν τα νεότερα προϊόντα νικοτίνης εμφανίζουν και προβάλλουν τις ερευνητικές προσπάθειες που κάνουν προκειμένου να αναπτύξουν προϊόντα χαμηλότερου κινδύνου. Θα με ρωτήσετε λοιπόν, και θα έχετε δίκιο, που βρίσκω το ανήθικο ή σε κάθε περίπτωση το όχι σωστό να γίνονται τέτοιες ερευνητικές προσπάθειες. Και βέβαια η απάντησή μου είναι: πουθενά! Αυτό όμως στο οποίο διαφωνώ κάθετα είναι ότι δεν έχουμε εμείς καμία δουλειά ως επιστημονική κοινότητα, ως ιατροί και ως επιστημονικές εταιρείες, να εμφανίζουμε την καπνοβιομηχανία ως μέρος της κοινής προσπάθειας μείωσης του καρδιαγγειακού και συνολικού κινδύνου για την υγεία και να τη βοηθούμε να παρουσιάζεται ως μέρος της λύσης ενώ χωρίς καμία αμφιβολία αποτελεί μέρος του προβλήματος. Επιτρέψτε μου να παραθέσω δυο επιχειρήματα για να κάνω, με ίσως γλαφυρό τρόπο, ακόμη πιο κατανοητή τη θέση μου. Φανταστείτε να υπάρχει μια εταιρεία παραγωγής όπλων που έχει αναπτύξει μια καινούργια βόμβα η οποία όταν πέφτει μπορεί με επιλεκτικό τρόπο να εξουδετερώνει τους τρομοκράτες αλλά να μην προκαλεί καμία βλάβη στον άμαχο πληθυσμό. Χωρίς αμφιβολία η ανακάλυψη αυτή θα ήταν ένα σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη και τη μείωση της θνησιμότητας τουλάχιστον των αθώων ανθρώπων. Αν λοιπόν αυτή η βιομηχανία όπλων ήταν αρκετά γενναιόδωρη, όπως είναι η καπνοβιομηχανία, θα δεχόμασταν να έχει θέση στα συνέδρια και στα περιοδικά μας; Το δεύτερο επιχείρημα προέρχεται από μια πρόσφατη επίσκεψή μου στο χωριό καταγωγής του πατέρα μου. Καθόμουν λοιπόν στο καφενείο του χωριού και συζητούσα με συγγενείς και φίλους, ανάμεσα στους οποίους κάποιοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Μου έλεγαν για τα προβλήματα ασφαλείας, για τους κινδύνους που διατρέχουν τα ζώα τους και πόσο συχνά πέφτουν θύματα άλλων σαρκοφάγων ζώων. Το σκέφτηκα λοιπόν λίγο και αναρωτήθηκα φωναχτά: Και γιατί να μη βάλουμε τα πιο δυνατά ζώα που ζουν στην πατρίδα μας να φυλάνε τα πρόβατά μας, δεν θα είναι τότε απολύτως ασφαλή; Γιατί να μη βάλουμε τους λύκους να φυλάνε τα πρόβατα; Όλοι οι χωριανοί γέλασαν συγκαταβατικά αλλά δεν μου το βγάζετε από το μυαλό ότι τουλάχιστον για λίγο με κοίταξαν σαν να είμαι χαζός!