Το 2014 δημοσιεύτηκε (1) μια αναφορά των κέντρων για τον έλεγχο και την πρόληψη των νοσημάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σύμφωνα με αυτήν, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ενοχοποιείται για 1 στους 10 θανάτους ενηλίκων σε παραγωγική ηλικία. Κάθε χρόνο από το 2006 ως το 2010 η κατάχρηση αλκοόλ οδήγησε περίπου 90.000 ανθρώπους στο θάνατο και ήταν υπεύθυνη για την απώλεια 2.5 εκατομμυρίων χρόνων ζωής. Οι περισσότεροι θάνατοι από αυτούς αφορούσαν ενήλικες 20 έως 64 ετών, ενώ το 5% σε πρόσωπα μικρότερα των 21 ετών. Οι κύριες αιτίες θανάτου ήταν καρκίνοι όπως του μαστού, ηπατικές παθήσεις και νόσοι του καρδιαγγειακού συστήματος, αλλά και δηλητηρίαση με αλκοόλ, εγκλήματα βίας και αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Την ίδια εποχή, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε την ετήσια αναφορά καρκίνου του 2014 με το συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ελάχιστη ποσότητα αλκοόλ που να θεωρείται ασφαλής, τουλάχιστον όσο αφορά τον κίνδυνο για καρκίνο δεχόμενος κριτική από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα που ενέχεται στην έρευνα για το αλκοόλ: το βασικό τους επιχείρημα ήταν ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας φαίνεται να αγνοεί συστηματικά το μεγάλο όγκο των επιστημονικών στοιχείων με βάση τα οποία η ήπια προς μέτρια κατανάλωση αλκοόλ όχι μόνο μειώνει την ολική θνησιμότητα αλλά συνήθως δε σχετίζεται και με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.
Όλα άρχισαν πριν από περίπου 20 χρόνια όταν εμφανίστηκαν μελέτες παρατήρησης που περιέγραφαν το «Γαλλικό Παράδοξο»: Οι Γάλλοι που είχαν τη μεγαλύτερη πρόσληψη αλκοόλ, και κυρίως κόκκινου κρασιού, παρουσίαζαν επίσης τη χαμηλότερη συχνότητα καρδιαγγειακών παθήσεων. Η προστασία αφορούσε τη χαμηλή προς μέτρια πρόσληψη αλκοόλ και χαρακτηριζόταν από χαμηλό κίνδυνο για σακχαρώδη διαβήτη, αγγειακό εγκεφαλικό, καρδιακή ανεπάρκεια και ολική θνησιμότητα. Από την άλλη μεριά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ έχει καταστρεπτική επίδραση στην ανθρώπινη υγεία. Επιπλέον, το ευεργετικό αποτέλεσμα για τις παραπάνω παθήσεις φαίνεται να περιορίζεται στη σταθερά χαμηλή προς μέτρια κατανάλωση χωρίς περιστασιακές βραδιές υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ. Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα κινδύνου για πρώιμο θάνατο σε νέους ανθρώπους οι οποίοι πιο συχνά δέχονται τις αρνητικές συνέπειες της οξείας δηλητηρίασης, όπως είναι τα ατυχήματα, η βία και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση το ιδανικό φαίνεται να είναι η καθημερινή χαμηλή προς μέτρια λήψη αλκοόλ αμέσως πριν ή κατά τη διάρκεια του δείπνου ενώ το περισσότερο δεν είναι και καλύτερο, αλλά κυριολεκτικά και δραματικά χειρότερο: προκαλεί αρτηριακή υπέρταση, κολπική μαρμαρυγή, ισχαιμικά και αιμορραγικά αγγειακά εγκεφαλικά καθώς και μη-ισχαιμική διατατική μυοκαρδιοπάθεια.
Βέβαια, και σε αντίθεση με τις καρδιαγγειακές παθήσεις, ο κίνδυνος για πρόκληση καρκίνου παρουσιάζει σταθερή σχέση με τη λήψη αλκοόλ και σε αρκετές επιδημιολογικές μελέτες ξεκινάει ακόμα και από τις αρκετά χαμηλές ποσότητες. Έχει διαπιστωθεί αιτιολογική σχέση με τους καρκίνους του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παχέως εντέρου και του ορθού, του ήπατος και του μαστού, ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις συσχέτισης και με τον καρκίνο του παγκρέατος, το λέμφωμα, το πολλαπλό μυέλωμα και άλλους. Όσο περισσότερο πίνει κάποιος, τόσο μεγαλύτερο κίνδυνο έχει, ενώ ακόμα και οι μικρές ποσότητες έχουν αποδειχτεί σε μετα-αναλύσεις να είναι καρκινογόνες. Η αιθανόλη και το προϊόν του μεταβολισμού της, η ακεταλδεϋδη, φαίνεται να είναι άμεσα τοξικές στο βλεννογόνο των οργάνων από τα οποία περνούν ενώ η επίδραση στην απορρόφηση και το μεταβολισμό του φυλικού οξέως είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου η αιθανόλη αναστέλλει τη μεθυλίωση του DNA και προάγει την καρκινογένεση. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο συνδυασμός του αλκοόλ με το κάπνισμα, αν και από πολλούς θεωρείται ιδιαίτερα ευχάριστος, ωστόσο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος αφού έχει αποδεχτεί ισχυρή συνεργική δράση σε μηχανισμούς καρκινογένεσης.
Αν κάποιος προσπαθήσει να συνδυάσει το καρδιαγγειακό όφελος με τη ζημία τόσο για το καρδιαγγειακό όσο και για την καρκινογένεση, ποιό θα είναι άραγε το συμπέρασμα; Στοιχεία ασφαλή για μια τέτοια σύγκριση δε φαίνεται να υπάρχουν αρκετά, όμως την ίδια στιγμή ο αριθμός των δημοσιεύσεων για τα οφέλη είναι εντυπωσιακά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο αριθμό για τις βλαβερές συνέπειες: το αλκοόλ μειώνει τη συσσώρευση των αιμοπεταλίων και θρομβωτικούς δείκτες όπως το ινωδογόνο, αυξάνει περίπου κατά 8% την HDL-χοληστερίνη και παρουσιάζει αντιφλεγμονώδη δράση όπως φαίνεται από τη μείωση της CRP. Τι νόημα έχουν όμως όλα αυτά αν στην πραγματικότητα οι ωφέλιμες δράσεις δεν αποτελούν παρά μικρό μόνο ποσοστό των επιζήμιων για την υγεία μας επιδράσεων; Η ήπια προς μέτρια κατανάλωση αλκοόλ είναι πραγματικά καρδιοπροστατευτική ή αποτελεί απλώς ένα δείκτη ενός υγιεινού τρόπου ζωής; Το πιο πιθανό είναι ότι δε θα μάθουμε ποτέ, αφού δεν είναι δυνατό να οργανωθούν τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες και η εξαγωγή συμπερασμάτων από επιδημιολογικές μελέτες θα είναι πάντα επισφαλής. Επιπλέον, δε πρέπει να ξεχνάμε και τα παραδείγματα της ορμονικής υποκατάστασης και της βιταμίνης Ε που παρά τα θετικά επιδημιολογικά στοιχεία που τα συνέδεαν με καρδιαγγειακά οφέλη, όταν χορογήθηκαν σε τυχαιοποιημένες μελέτες είχαμε απογοητευτικά αποτελέσματα.
Τι θα πρέπει λοιπόν να συμβουλεύουμε τους ασθενείς μας που μας ρωτούν πόσο μπορούν να πίνουν; Είναι πιθανό ότι δεν υπάρχει ασφαλές όριο όσο χαμηλή κι αν είναι η κατανάλωση: ο κίνδυνος υπάρχει πάντα και αυξάνει όσο μεγαλώνει η ποσότητα. Καλά θα είναι οι ιατροί να ρωτούν τους ασθενείς τους για το αν πίνουν ή όχι και σε θετική απάντηση να τους ενημερώνουν για τις πιθανές βλαβερές συνέπειες. Τους ασθενείς που πίνουν μικρή ποσότητα αλκοόλ και ειδικά τους ηλικιωμένους, ίσως δε χρειάζεται να τους πιέσουμε ιδιαίτερα για να το διακόψουν. Όμως οι ασθενείς που πάσχουν από σχετιζόμενες με το αλκοόλ ασθένειες πρέπει να λάβουν σαφείς και ξεκάθαρες συστάσεις αλλά και συμβουλευτική βοήθεια για τη διακοπή του. Γενικά, σε αυτούς που πίνουν αλκοόλ η συμβουλή είναι να πίνουν μικρές ποσότητες. Σε αυτούς που δε πίνουν, η συμβουλή είναι να μην το αρχίσουν. Η μικρή κατανάλωση αλκοόλ είναι περίπου ένα ποτήρι κρασί ή μπύρας ή ένα σφηνάκι ισχυρότερου αλκοολόχου ποτού για τις γυναίκες και περίπου διπλάσια για τους άνδρες, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου σε 15 γραμμάρια αλκοόλ. Επίσης η μικρή κατανάλωση δεν αναφέρεται στα πρόσωπα που περιστασιακά λαμβάνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ.
Stahre M, Roeber J, Kanny D, Brewer RD, Zhang X. Contribution of Excessive Alcohol Consumption to Deaths and Years of Potential Life Lost in the United States. Prev Chronic Dis 2014;11:130293.